Francja posiada jeden z najbardziej rozbudowanych systemów emerytalnych w Europie. Przez wielu ekspertów jest on oceniany jako jeden z najbardziej skomplikowanych i kosztownych na świecie, przez co zajął on dopiero 19. pozycję w Globalnym Indeksie Emerytalnym firmy Mercer¹  w 2024 roku.

System opiera się na dwóch głównych filarach: emeryturach podstawowych zarządzanych przez Kasy Ubezpieczenia Emerytalnego i Zdrowia w Pracy (CARSAT) oraz Krajową Kasę Ubezpieczenia Emerytalnego (CNAV) dla regionu Île-de-France oraz emeryturach uzupełniających, obowiązkowych dla pracowników sektora prywatnego, prowadzonych przez system Agirc-Arrco, w tym emeryturach specjalnych. System działa w modelu redystrybucyjnym (repartycyjnym), co oznacza, że jest oparty głównie na zasadzie pokolenia aktywnego finansującego obecnych emerytów, przy czym każdy model ma swoje własne zasady naliczania świadczeń.

Struktura systemu emerytalnego we Francji:

1. Emerytura podstawowa/ państwowa (régime de base) – obowiązkowy i zarządzany przez państwo system emerytalny, finansowany w modelu repartycyjnym, a podstawę świadczenia stanowi średni dochód z 25 lat z najlepszymi zarobkami.
2. Emerytury uzupełniające (régimes complémentaires) – obowiązkowe programy emerytalne oparte na systemach punktowych prowadzone przez organizacje branżowe (np. Agirc-Arrco dla pracowników sektora prywatnego).
3. Emerytury specjalne (régimes spéciaux) – dotyczą określonych grup zawodowych, takich jak kolejarze, energetycy czy pracownicy transportu publicznego, np. konta oszczędnościowe PER (Plan Épargne Retraite).
    

Reforma emerytalna z 2023 roku
(podniesienie wieku emerytalnego)

W 2023 roku francuski system emerytalny przeszedł reformę, której kluczowym elementem było stopniowe podniesienie ustawowego wieku emerytalnego z 62 do 64 lat². Nowe przepisy obowiązują od 1 września 2023 roku, a sam proces wdrażania nowego wieku emerytalnego potrwa do 2030 roku. Reforma ma na celu zrównoważenie finansów publicznych i dostosowanie systemu do zmian demograficznych.

Warto zaznaczyć, że osoby, które rozpoczęły pracę bardzo wcześnie lub mają długi staż pracy, mogą przejść na emeryturę wcześniej, bez obniżenia wysokości świadczenia. Kluczowym progiem do otrzymania pełnej emerytury jest konieczność zgromadzenia odpowiedniego stażu składkowego, który po zakończeniu wdrażania reformy wyniesie 172 kwartały składkowe (czyli 43 lata pracy) i będzie dotyczył osób urodzonych po 1965 roku (dla osób, które nie osiągną wymaganego stażu, emerytura będzie obniżona proporcjonalnie do brakujących okresów składkowych).

Emerytura publiczna (państwowa)

Każda osoba pracująca we Francji odkłada na emeryturę i po osiągnięciu wieku emerytalnego oraz przy odpowiednim stażu pracy, ma prawo do francuskiej emerytury. Świadczenie ma charakter redystrybucyjny (pay-as-you-go), tzn. podobnie jak w Polsce, emerytury są wypłacane z aktualnych składek osób pracujących. Do określenia stawki emerytury publicznej brane jest pod uwagę 25 lat, w których ubezpieczony osiągał najwyższe dochody, od których odprowadzano składki.

Wysokość emerytury podstawowej obliczana jest na podstawie:

• średniego rocznego wynagrodzenia z 25 najlepszych lat kariery zawodowej,
• stawki likwidacyjnej, która wynosi maksymalnie 50% i jest dostosowywana w zależności od liczby zgromadzonych kwartałów składkowych,
• łącznego okresu ubezpieczenia, uwzględniającego również okresy uznane za równoważne, takie jak urlopy macierzyńskie, chorobowe czy bezrobocie.
   

Warunki niezbędne do otrzymania pełnej stawki emerytury publicznej we Francji (50%):

• osiągnięcie ustawowego minimalnego wieku emerytalnego (w zależności od roku urodzenia, od 62 do 64 lat²)
  oraz
• staż pracy obliczany w kwartałach – dla osób urodzonych po 1965 roku są to 172 kwartały, czyli 43 lata.
   

Prawo do wcześniejszej emerytury

Prawo do wcześniejszej emerytury mają m.in. osoby, które rozpoczęły pracę bardzo wcześnie (między 16. a 21. r.ż.), osoby niepełnosprawne oraz te, które uległy wypadkom przy pracy i orzeczono tej osobie stopień niepełnosprawności (w dwóch ostatnich przypadkach świadczenie jest odpowiednikiem polskiej renty, która po osiągnieciu ustawowego wieku zostaje automatycznie zastąpiona przez emeryturę).

Jeśli do ukończenia ustawowego wieku emerytalnego osoba ubiegająca się o emeryturę we Francji nie ma odpowiedniego stażu pracy, jej świadczenie jest odpowiednio pomniejszane (minimalna stawka to 37,5%), przy czym po ukończeniu 67. r.ż. każdy otrzymuje świadczenie w pełnej stawce.

Możliwości zwiększenia świadczenia emerytalnego

Istnieje możliwość podniesienia stawki emerytury. Od 1 stycznia 2009 roku za każdy przepracowany dodatkowo kwartał po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego, stawka emerytury jest podnoszona o 1,25%. Osoby, które ukończyły 67 lat, ale brakuje im kwartałów do osiągnięcia ustawowego stażu, mogą kontynuować karierę zawodową, przy czym za każdy dodatkowy kwartał, ich stawka emerytury podnoszona jest o 2,5%.

Dodatkowe możliwości zwiększenia emerytury² (liczby kwartałów przeliczeniowych) to m.in. urodzenie lub adopcja dziecka (do 4 kwartałów), czy też wychowywanie dziecka do 4. r.ż. (do 4 kwartałów). Ponadto, dodatki do emerytury przysługują osobom, które wychowywały co najmniej 3 dzieci (każde przez minimum 9 lat przed osiągnięciem przez nie 16. r.ż.), czy też opiekowały się osobą niepełnosprawną lub same były niepełnosprawne.

Można się także ubiegać o dodatkowe świadczenie w ramach renty rodzinnej oraz wdowiej (więcej informacji w tym obszarze: lassuranceretraite.fr).

Do emerytury mogą zostać także zaliczone okresy pracy poza granicami Francji², pod warunkiem, że Francja zawarła z danym państwem umowę o zabezpieczeniu społecznym.

Minimalna emerytura

Od 1 stycznia 2025 roku minimalna emerytura³ dla osób spełniających określone warunki wynosi:

• 893,66 EUR brutto miesięcznie dla osób, które osiągnęły wymagany staż składkowy z pełnymi składkami, ale przeszły na emeryturę przed ukończeniem 67 lat,
• 747,69 EUR brutto miesięcznie dla osób z niższym stażem składkowym (poniżej 120 kwartałów), z możliwością proporcjonalnego zwiększenia w zależności od liczby przepracowanych kwartałów.
   

Dodatkowe obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne

We Francji podstawowe emerytury pracowników sektora prywatnego są uzupełniane przez obowiązkowy dodatkowy system emerytalny Agirc-Arrco.
Agirc-Arrco jest oparty na systemie punktowym i działa na podobnych zasadach jak publiczny system emerytalny, gdzie świadczenia dla aktualnych emerytów są finansowane na zasadzie repartycji. Punkty są gromadzone na podstawie wynagrodzenia i przeliczane przy przejściu na emeryturę.

Emerytury branżowe

We Francji istnieje ponad 40 planów zawodowych (np. dla kolejarzy, rolników, urzędników czy lekarzy), co sprawia, że system jest skomplikowany administracyjnie i trudny do ujednolicenia.

Emerytura międzynarodowa

Francja uwzględnia okresy składkowe z innych krajów Unii Europejskiej oraz państw, z którymi ma podpisane umowy o zabezpieczeniu społecznym. Zazwyczaj w przypadku Polaków konieczne jest przepracowanie co najmniej 5 lat we Francji oraz spełnienie wymagań do otrzymania francuskiej emerytury. Pozwala to na łączenie stażu pracy w różnych państwach przy ustalaniu prawa do świadczeń.

Wydatki i wyzwania finansowe

Francja przeznacza około 14% swojego PKB na system emerytalny, co jest jednym z najwyższych wskaźników w krajach OECD. Pomimo wysokich wydatków, system ten zapewnia relatywnie wysokie emerytury i niski odsetek ubóstwa wśród seniorów.

Jednakże, w obliczu starzejącego się społeczeństwa i rosnącej liczby emerytów, prognozuje się deficyt w funduszu emerytalnym, który może osiągnąć 15 miliardów euro do 2035 roku.

Wnioski

Francuski system emerytalny stoi przed wyzwaniami demograficznymi i finansowymi, które wymagają dalszych analiz i potencjalnych reform w przyszłości. Zapewnia relatywnie wysokie świadczenia (stopa zastąpienia to ok. 75%), ale wiąże się z wysokimi kosztami.

Pomimo wprowadzenia reformy w 2023 roku, przyszłość francuskiego systemu emerytalnego zależy od dalszych zmian strukturalnych oraz od sytuacji demograficznej. Poza niskim wiekiem emerytalnym (nawet po pełnym wdrożeniu reformy z podnoszącej wiek emerytalny do 64 lat, pozostaje on stosunkowo niski na tle innych krajów europejskich, szczególnie jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że przeciętne trwanie życia na emeryturze to 23,5 roku), dodatkowym minusem jest skomplikowana metodologia wyliczania świadczeń w zależności od przynależności do jednego z kilkudziesięciu różnych planów emerytalnych funkcjonujących we Francji. Francuzi mogą jednak liczyć na liczne przywileje związane z emeryturą, jak np. stosunkowo łatwe przejście na wcześniejszą emeryturę (nawet 10 lat wcześniej), czy też dodatki emerytalne. Zatem mimo wprowadzonej reformy, system wymaga dalszych zmian.

Dla osób pracujących lub planujących pracę we Francji znajomość tych zasad jest kluczowa w planowaniu długoterminowego bezpieczeństwa finansowego.

Dodatkowe informacje na temat systemu emerytalnego we Francji:

• CLEISS – System Emerytalny we Francji
• Service-Public.fr – Aktualności dotyczące emerytur
   

Autor: Marta Paleczna

-------------------------------------------
¹ Global Pension Index 2024, mercer.com
² Le Cleiss (Centre des liaisons européennes et internationales de sécurité sociale), cleiss.fr
³ Le site officiel d’information française, service-public.fr